''Μ εκείν η κανάτα σιαπάν που ουκά επιρνει.Χουματένια,γυαλουμέν μι ασπτ αλοιφή κι του χειρουδι τς πλιξούδα κι γραμμέν.Ειχε πλούδια αντικρυστα κι μπουρτούρις μι ξόμπλια.Κείν γκανάτα,αν κοιτάζιτει γιματ μι του ρουιδάτου του κρασι του ιυλουγημένου,δε δαστουχούσιτει,ιτσ καμνια φορά,όπους δε τς στο σα και γω.Κι τώρα που χάλασαν,που μπίτσαν τ αμπέλια κι του κρασί του γουράζουμει στα μπουκαλούδια-κι τι κρασί,μπουα μι νιρά-κειν η κανάτα μι του θκο μας του κρασί του πουρφυρένιου μ'απόμνει μιρακ κι κρυφός καημός'''

Η φίλη TASPA (www.taspa-taspan.blogspot.com) , στέλνει την δική της ανταπόκριση ,καλοδεχούμενη . Ευκολα ο αναγνώστης καταλαβαίνει το νόημα , μα δεν γνωρίζω που μπορεί , σε πια περιοχή , μπορεί να ακούσθηκε αυτό το σχόλιο για το αγορασμένο απ' τον μπακάλη κρασί ! 

Οπως και νάχει ευχαριστώ !

ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΕΣ Κ. ΙΤΑΛΙΑΣ Α' ΜΕΡΟΣ

                                                                                  Ψάχνοντας στο αρχείο μου , βρήκα ένα ενδιαφέρον άρθρο του Ανασ. Καρανάσταση , μέλους της συντ. επιτροπής του ιστορικού λεξικού της νέας ελληνικής γλώσσας της ακαδημίας της Αθήνας και σας το μεταφέρω αυτούσιο .

Η γλώσσα των ελληνόφωνων .

Στις αρχές του περασμένου αιώνα πολύ λίγοι εγνώριζαν ότι υπάρχουν στην Κάτω Ιταλία συμπαγείς πληθυσμοι , που έχουν μητρική τους γλώσσα την ελληνική . Το πράγμα έγινε σε ευρύτερο κύκλο γνωστό , όταν το 1820 ο Γερμανός επιστήμων Karl Witte πήγε στους ελληνόφωνους της Καλαβρίας και δημοσίευσε λίγα δημοτικά ποιήματα . Από τότε άρχισε να ασχολείται η επιστημονική έρευνα με τις δύο ελληνόφωνες γλωσσικές νησίδες της Κ. Ιταλίας (Απουλίας και Καλαβρίας) και δημιουργήθηκε φιλολογικό πρόβλημα γύρω από την καταγωγή τους . Ιταλοί και άλλοι επιστήμονες ασχολήθηκαν με το θέμα και διατύπωσαν τις απόψεις τους αλλά κατά τρόπο ερασιτεχνικό . Εκείνος που έθεσε το πρόβλημα σε επιστημονική βάση είναι ο Ιταλός γλωσσολόγος Giuseppe Morosi , ο οποίος συγκέντρωσε άφθονο γλωσσικό υλικό από τις δύο ελληνόφωνες περιοχές και δημοσίευσε δύο πραγματείες όπου διατυπώνει την άποψη ότι οι ελληνόφωνοι της Απουλίας προέρχονταιαπό βυζαντινούς αποίκους του 9ου-10ου αιώνα και της Καλαβρίας από βυζαντινούς αποίκους του 11ου-12ου αιώνα . Αντιρρήσεις κατά της θεωρίας του διετύπωσε πρώτος ο μεγάλος έλληνας γλωσσολόγος Γ. Χατζηδάκης υποστηρίζοντας ότι δεν είναι δυνατόν να εξαφανιστεί η ελληνική γλώσσα στην Κ. Ιταλία κατά τους αρχαίους χρόνους , όταν στην σημερινή γλώσσα των ελληνόφωνων διατηρούνται Δωρικές λέξεις , τις οποίες δεν έχει η βυζαντινή , ούτε η Ν. Ελληνική και τα ιδιώματα .

Σαράντα περίπου χρόνια μετά , ο διάσημος Γερμανός γλωσσολόγος Gerhard Rohslf  ερευνώντας με την ιδιότητα του ρωμανιστού τις ιταλικές διαλέκτους της Κ. Ιταλίας διεπίστωσε ισχυρή επίδραση της ελληνικής . Το γεγονός αυτό τον παρεκίνησε να ασχοληθεί με το πρόβλημα της καταγωγής των ελληνικών ιδιωμάτων της Κ. Ιταλίας . Συνεκέντρωσε άφθονο και εξακριβωμένο γλωσσικό υλικό  και δημοσίευσε την πραγματεία  " Griechen und Romanen in Unteritalien" όπου παρουσιάζει τα τρωτά της θεωρίας Morosi και υποστηρίζει όπως και ο Χατζηδάκης , την αδιάκοπη συνέχεια της ελληνικής στην Κ. Ιταλία από τον 8ο π.Χ. αιώνα μέχρι σήμερα . 

........................................................................................................................................

Το 1962 η Ακαδημία Αθηνών , κατά σύσταση του Rohlfs , ανέθεσε στον γράφοντα την εντολή να ερευνήσει τα ελληνικά ιδιώματα της Κ. Ιταλίας και να συγκεντρώσει γλωσσικό υλικό χρήσιμο για τη σύνταξη του Μεγάλου Λεξικού της Ν. Ελληνικής. Οταν κατά την τρίτη αποστολή διαπιστώσαμε ότι ήρχοντο στο φως νέα σπάνια λεξιλογικά και σημασιολογικά στοιχεία που έπρεπε να τεθούν στην διάθεση της επιστήμης , αντί να χρονίζουν στο Αρχείο του Ισττορικού Λεξικού και να περιμένουν την σειρά τους να αξιολογηθούν , αποφασίσαμε να συντάξουμε το λεξικό της γλώσσας των ελληνόφωνων .

........................................................................................................................................

Τον Αύγουστο του 1962 ξεκίνησε η πρώτη αποστολή και τον Νοέμβριο του 1992 έβγαινε από το τυπογραφείο του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών ο 5ος και τελευταίος τόμος του Ιστορικού Λεξικού των Ελληνικών Ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας .

Οταν ακούετε έναν ελληνόφωνο να σας μιλάει στην γλώσσα του , σχηματίζετε την εντύπωση ότι πρόκειτε για μια ιδιόρυθμη ελληνική διάλεκτο αλλά δεν καταλαβένετε πέρα ως πέρα αυτά που ακούετε . Αυτό συμβαίνει γιατί ορισμένα σύμφωνα και συμφωνικά συμπλέγματα έχουν διαφορετική προφορά από εκείνη των ίδιων συμφώνων σην κοινή νέα ελληνική .

Το διπλό σύμφωνο ξ προφέρεται ως σσ , τσ ,φσ , φτσ : ξέρω > σσέρω , τσέρω , φσέρω , φτσέρω . Αυτό συμβαίνει γιατί τα σύμφωνα κ,σ που συνθέτουν το ξ αντιμετατίθενται : ξ>κσ>σκ και εξελίσσονται σε σσ , τσ , φσ , φτσ . Το φαινόμενο ξεκινάει από τους αρχαίους χρόνους . Οι Δωριείς όπως μας λέει ο Επίχαρμος , 68 π.Χ. , πρόφεραν τον ξιφία >σκιφία , το ξίφος σκίφος . Οι ελληνόφωνοι Απουλίας και Καλαβρίας είναι απόγονοι των Δωριέων αποίκων του Τάραντα και του Ρηγίου .

Το Ψ επίσης έγινε από ψ>πσ>σπ>φσ>φτσ : ψηλός > σπηλό>φσηλό>φτσηλό . Στα σχόλια Διον. Θρακός , 329 υπάρχει σπαλίς αντί ψαλίς . Το Ζ προφέρεται ως dz και ζζ : ζέστη> dζέστα >ζζέστα  . Τα τελικά -ν και -ς αποβάλλονται : ρυάκιν>ρυάτσι , ολίγον>ολίο , άλας>άλα , κρέας>κρέα . Πολλές μεταβολές παρουσιάζει η φωνητική πολλών συμπλεγμάτων , αλλά ο χώρος δεν μας επιτρέπει να τις παραθέσουμε .

 

Κύρια ονόματα στην Ηπειρο .

Οταν πριν από αρκετά χρόνια ,βρέθηκα στο μικρό ημιορεινό χωριό της Πρέβεζας , δεν πέρναγε από το μυαλό μου καν , το πόση ιστορία έκρυβε αυτός ο τόπος . Ιστορία ανεξερεύνητη (αν μπορώ να χρησιμοποιήσω αυτόν τον όρο) από την εποχή της βενετοκρατίας (?) αλλά και σπουδαίες ιστορικές στιγμές του 18ου αιώνα , στα χρόνια της κυριαρχίας του Αλί πασά Τεπελενλή . Αυτό που μου έκανε όμως μεγάλη εντύπωση , ήταν τα τοπωνύμια αλλά και τα κύρια ονόματα που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι και που ήταν πρωτάκουστα για μένα , "παιδί" της πόλης μέχρι τότε ! Λέξεις όπως "γομαρόραχη" , ή "κωτσογαιδούρας" , ή "μπάρμπα-Κύρκος" , ήχησαν σχεδόν αστεία , ώσπου ξεκίνησα ένα παιγνίδι ψαξίματος , σαν το κρυφτούλι που παίζαμε μικρά παιδιά . Να λοιπόν τι απέφερε το πρώτο αυτό ψάξιμο . Ελπίζω να σας φανεί ενδιαφέρον .

ΚΥΡΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟ

• Αυγέρης – Αυγερινός

• Βγένω – Ευγενία

• Βίτος – Βίκτωρ

• Γάκης – Γεώργιος

• Γούλας – Γεώργιος

• Γούσιας – Γεώργιος

• Γίτσα – Γεωργία

• Δήμος – Δημήτριος

• Δάμος – Αδάμ

• Δόσιας – Θεοδόσιος

• Ζαφείρω – Σαπφειρίνη

• Ζήκος – Ζώσιμος

• Ζήσης – Ζώσιμος

• Ζώτος – Ζώσιμος

• Ζούλας – Κυριαζής

• Καλούσια – Καλή

• Κασσιούλα – Κασσιανή

• Κέντρος – Ανδρέας

• Κήκω – Αγγελική

• Κολούσης – Νικόλαος

• Κολιός – Νικόλαος

• Κούλα – Βασιλική

• Κύρκος – Κυριάκος

• Κυρούσης – Κυριάκος

• Λέγκω – Ελένη

• Λέτσιος – Αλέξιος

• Λούσιω – Χαρίκλεια

• Λούσιας – Χαρίλαος

• Λιάκος – Ηλίας

• Λάκης - Μιχαήλ

• Λιοντάρης – Λέων

• Λώλος – Θεόδωρος

• Μάντσιος – Αδαμάντιος

• Μάνος – Εμμανουήλ

• Μήλιος – Μιχαήλ

• Μπίτσιος – Δημήτριος

• Νάκος – Ιωάννης

• Νάσιος – Αθανάσιος

• Νάστος – Αναστάσιος

• Νούλης – Ιωάννης

• Νούσιας – Ιωάννης

• Νούτσος – Ιωάννης

• Νότης – Παναγιώτης

• Ντάφλος – Τριαντάφυλλος

• Νούλα – Αναστασία

• Ντούλας – Κωνσταντίνος

• Ντίνος – Κωνσταντίνος

• Πάντος – Παντολέων

• Παράσκης – Παρασκευάς

• Πύλιος – Σπυρίδων

• Ρήγκω – Ειρήνη

• Ρίνα – Αικατερίνη

• Ρουσιώ – Αικατερίνη

• Σιάνα – Σωσάνη

• Σιόζιος – Θεόδωρος

• Σιούλας – Αναστάσιος

• Σιώμος – Θωμάς

• Σίμος – Συμεών

• Στασινή – Αναστασία

• Τασιά – Αναστασία

• Τάσιος - Αναστάσιος

• Τάτσης – Αναστάσιος

• Τασούλας – Αναστάσιος

• Τσίλης _ Βασίλειος

• Τσιάντος – Αλέξανδρος

• Τσάπος _ Απόστολος

• Τάκος _ Παναγιώτης

• Τέγος – Στέργιος

• Τόλης _ Αποστόλης

• Τούσιας – Αναστάσιος

• Τούσιω – Αναστασία

• Τσιόλης _ Απόστολος

• Τσιέφος – Στέφανος

• Τσιάβος – Σταύρος

• Τσιάκος – Αναστάσιος

• Τσιέβω _ Παρασκευή

• Τώνιος _ Αντώνιος

• Φίλιος – Φίλιππος

• Φύλλης - Τριαντάφυλλος

ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ

Πάντα μ' άρεσαν τα ταξίδια , τα πρώτα ταξίδια μου , τα έκανα , όταν έστηνα αυτί γιά να ξεκλέψω καμιά νότα , από τις συχνότητες του μικρού τρανζίστορ . Τώρα , ταξιδεύω μόνιμα μέσα από αναγνώσματα , όχι απαραίτητα ταξιδιωτικά . Χωρίς νάχω ιδιαίτερη κλίση στα φιλολογικά μαθήματα , στα γυμνασιακά μου χρόνια , μου γεννήθηκε η περιέργεια , της ετυμολογίας και ιδιαίτερα των λέξεων που ακούγονται στην ύπαιθρο του τόπου μας . Ατόνησε στα πρώτα χρόνια μετά το σχολείο , αλλά ξαναζωντάνεψε αμέσως μόλις , ανεξάρτητος πλέον (οικονομικά) , ταξίδεψα σε πολλές περιοχές .
Ετσι λοιπόν , σκέφτηκα , πως δεν θάταν άσχημο , να μπορούσαμε μέσα από ένα blog , να κάνουμε μιά προσπάθεια καταγραφής λέξεων και γλωσσικών ιδιωμάτων από τον τόπο μας . Πιθανόν να υπάρχει άλλος ιστότοπος , με πλουσιότερο περιεχόμενο από αυτό που φιλοδοξεί να αναπτύξει ετούτος . Με την βοήθεια των φίλων αναγνωστών όμως , θα προσπαθήσω να τον εμπλουτίσω .
Εμπρός λοιπόν πεδίον δόξης λαμπρόν !